kateban.com kateban.com https://faslovasl.kateban.com/post/5358 fa ]]> kateban.com https://faslovasl.kateban.com/post/2428 fa ]]> kateban.com https://faslovasl.kateban.com/post/2417 fa در حلقه کاتبان، در ماه جاری، مقالاتی پیرامون اصطلاح «اصل» در کتابشناسی و منابع حدیثی، منتشر شد که هر یک سعی داشت تا با بررسی متون متقدم و گزارش های تاریخی حدیث و رجال و منابع کتابشناسی و تراجمی، مفهومی دقیق تر، از این اصطلاح ارائه دهد. مقاله حاضر را استاد سید محمدحسین جلالی از نظر حجم، مفصل تر از مقالات پیشین نگاشته است و برای مدعای خود پاره ای از منقولات و مستندات را نیز ارائه کرده است. اولین مطلبی که در این مقاله آمده است در رد تعریفی است که پیش از این، از اصطلاح اصل به عنوان «منابع حدیثی مورد قبول متقدمین امامیه» در کاتبان مطرح شده بود. ]]> kateban.com https://faslovasl.kateban.com/post/2416 fa نامه‌ایست در شکایت از اوضاع حکومت و رسیدگی رجال دولت به احوال مردم که در مجموعه خطى شماره 3669 کتابخانه مرکزى دانشگاه تهران، صفحات 78-85 و جنگ مخطوط شماره 375، دانشکده حقوق، آمده است و استاد مدرسی طباطبایی ضمن معرفی نویسنده نامه متن آن را منتشر ساخته‌اند. ]]> kateban.com https://faslovasl.kateban.com/post/2415 fa ]]> kateban.com https://faslovasl.kateban.com/post/2414 fa اصل، مجموعه ای به شکل خاص است برعکسِ دیگر مجامع حدیثی، و تنها اقوالی از امام را در بردارد که برای نخستین بار به نوشتن آنها اقدام شده است. در برخی موارد، نویسنده «اصل»، احادیثی را بیان می کند که خود او مستقیماً از امام شنیده است. در برخی موارد دیگر، او به فقیه راوی حدیث و آنچه که وی از امام شنیده، متّکی است. همه نویسندگان «اصل»ها، در دوره حیات ائمه(ع) می زیسته اند. در مورد بیشتر آنها گفته شده است که شاگردان جعفر صادق(ع) بوده اند و گرچه تألیف اصول تا نسل بعد از وفات ایشان تداوم داشته است، عوامل چند درهم تنیده ای، هر بحثی راجع به کتب اصول را مشکل کرده است. مسئله نخست، بحث لغوی کلمه «اصل» است. اصطلاحی که اغلب برای مجموعه ای از احادیث به کار می رود، کلمه «کتاب» (جمع آن: کتب) است. کلمه «کتاب» می تواند اشاره به کتاب نوشته شده براساس کتاب قدیمی دیگری نیز باشد. با این حال، در شکل قابل جایگزینی با کلمه اصل نیز به کار رفته است؛ چرا که بسیاری از اصل ها، در برخی موارد، به عنوان «کتاب»، مورد اشاره قرار گرفته اند. اغلبْ امکان پذیر نیست که آنچه کتاب نامیده شده است، بگویم اصل است. در واقع، برخی نویسندگان، در مورد اصطلاح «کتاب»، تمایز مشخّصی قائل هستند، حتی اگر اثری که آنها به آن اشاره دارند، در دیگر مآخذ، به عنوان «اصل» شناخته شود... ]]> kateban.com https://faslovasl.kateban.com/post/2413 fa اَصْل‌، اصطلاحى‌ در علم‌ حدیث‌، به‌ معنى‌ هر یک‌ از نسخه‌ها و نوشته‌های‌ آغازین‌ که‌ مستقیماً از کتابت‌ شنیده‌ها پدید آمده‌ بوده‌اند. این‌ اصطلاح‌ با تفاوتهایى‌ در مصادیق‌، هم‌ در محافل‌ اهل‌ سنت‌ و هم‌ نزد امامیه‌ کاربرد داشته‌ است‌. اصطلاح‌ «اصل‌» با اشاره‌ به‌ مفهوم‌ «مصدر نقل‌»، از سابقه‌ای‌ کهن‌ همپای‌ حدیث‌گویى‌ و علم‌ حدیث‌ برخوردار است‌. اصل‌ حدیثى‌، در عرض‌ «مَصَنَّف‌» قرار دارد، با این‌ تفاوت‌ که‌ مصنفها به‌ نحوی‌، تدوین‌ یافته‌اند و نویسنده‌ در پدید آوردن‌ آنها حضوری‌ آشکار داشته‌ است‌، در حالى‌ که‌ در نوشتن‌ یک‌ اصل‌، نویسنده‌ بدون‌ کوششى‌ در جهت‌ مدون‌سازی‌، احادیث‌ مسموع‌ خود را تنها با کتابت‌ به‌ ضبط مى‌آورده‌ است‌..... ]]> kateban.com https://faslovasl.kateban.com/post/2412 fa دکتر صلاح الدین منجّد از محققان دانشمند و پرکار عرب است که در محافل‏علمى و ادبى به خوبى شناخته شده و آثار مطبوع وى چه مؤلفات شخصى و چه ‏کتبى که به تصحیح و تحقیق وى منتشر شده، فراوان است. دکتر منجد اهل سوریه‏ بوده که سالها در قاهره اداره قسمت نسخه‏هاى خطى اتحادیه عرب را بر عهده‏ داشته است. رساله‌‏اى که ترجمه فارسى آن تقدیم خوانندگان مى‏گردد، نام اصلى‏اش ‏قواعد تحقیق المخطوطات است که به زبان‌هاى گوناگونى ترجمه و در آن، حدود کار تصحیح و تحقیق به دقت تعیین شده و تمام نکاتى را که هر محقق باید در کار تصحیح رعایت کند، آشکارا و با ذکر مثال بیان گردیده است. (مترجم) ]]> kateban.com https://faslovasl.kateban.com/post/2411 fa فهرستی که از کتب تاریخ فرق و ادیان در اینجا می بینیم نمونه کوچکی از کار بسیار بزرگ و سودمندی است که دانشمندان اسلامی در این زمینه انجام داده اند افسوس که بر اثر بد حادثه های گوناگون بسیاری از این آثار از میان رفته است. ]]> kateban.com https://faslovasl.kateban.com/post/2409 fa دانشنامه علائی که ابن سینا برای علاء الدوله ابو جعفر محمد بن دشمن زیار بن کاکویه دیلمی (398 ـ 433) میان سال‌های 412 و 428 در سپاهان نوشته است از اصیل‌ترین کتاب‌های کهن فلسفی فارسی می‌باشد.. غزالی طوسی در مقاصد الفلاسفه به این کتاب می‌نگریسته بلکه بیشتر همین مقاصد ترجمه‌ایست از دانشنامه علائی و بخشی از آن هم از رساله نفس ابن سینا می‌باشد.. ترجمه فرانسوی دانشنامه که به وسیله آقایان محمد آشنا و هنری ماسه شده است بسیار شیوا و روان است و مترجمان کوشیده‌اند با عباراتی ساده سخنان ابن سینا را به کمال ادا کنند و در این باره کوتاه نیاورده‌اند.... ]]> kateban.com https://faslovasl.kateban.com/post/2408 fa روزی بکتابخانه دوستم دانشمندم آقای دکتر اصغر مهدوی رفتم و ببسیاری از نسخه های گرانبهای ایشان نگریستم. از میان آنها کتابی عرفانی بفارسی دیدم و شیفته آن شدم. مدتی با یکدیگر در آن نگریستیم و هر چند خواستیم بدانیم که از آن کیست و کی نوشته شده است روشن نشد. زیرا صفحه عنوان و دیباچه ندارد. این نسخه بگواهی نوشته ای که بر لبه آن هنگام بستن کتاب دیده میشود و نیمی از آن بر جای مانده است باید درست نیمه کتاب باشد... ]]> kateban.com https://faslovasl.kateban.com/post/2406 fa چهار هزار سال بود تا حکماء اوائل جان‌ها گداختند و روان‌ها درباختند تا علم حکمت را بجای فرود آرند، تنوانستند، تا بعد از این مدت حکیم مطلق و فیلسوف اعظم ارسطاطالیس این نقد را به قسطاس منطق بسخت و به محک حدود نقد کرد و به مکیال قیاس بپیمود، تا شک و ریب ازو برخاست و منقح و محققق گشت. و بعد ازو درین هزار و پانصد سال هیچ فیلسوف به کنه سخن او نرسید و بر جاده سیاقت او نگذشت الا افضل المتأخرین حکیم المشرق حجة الحق علی الخلق ابو علی الحسین بن عبدالله بن سینا، و هر که برین دو بزرگ اعتراض کرد خویشتن را از زمره اهل خرد بیرون آورد و در سلک اهل جنون ترتیب داد و در جمع اهل عته جلوه کرد. ایزد تبارک و تعالی ما را ازین هفوات و شهوات نگاه داراد بمنه و لطفه.. ]]> kateban.com https://faslovasl.kateban.com/post/2410 fa ]]> kateban.com https://faslovasl.kateban.com/post/2407 fa ]]> kateban.com https://faslovasl.kateban.com/post/2405 fa ]]> kateban.com https://faslovasl.kateban.com/post/2402 fa امروزه اثری از فهرستهای قبل از شیخ نیست، فقط در ضمن فهرست شیخ و نجاشی به نام آنها برخورد می‌کنیم... تنها فهرستی که از قبل از زمان شیخ در دست است، «فهرست» ابوالفرج محمد بن اسحاق معروف به «ابن ندیم» است، که در سال 377 تألیف شده.. فهرست حافظ عظیبم الشأن، ابوالحسن منتجب الدین علی بن عبیدالله بن الحسن بن الحسین بن بابویه رازی.. که به نام «فهرست شیخ منتجب الدین» اشتهار دارد، یکی از اصول کتب تراجم و رجال محسوب است، و با این که بسیار مختصر است و مشتمل بر هیچ گونه تفصیلی نیست، عظمت و وثاقت و اتقان مؤلف باعث اهمیت فوق‌العاده آن گردیده، و بزرگان علماء رجال و تراجم، از این کتاب به طور وفور نقل کرده و مطالب آن را به مواضع متفرقه مؤلفاتشان پخش کرده‌اند... چون این کتاب از مآخذ مهم کتب رجال و تراجم است، و از طرفی از عده‌ای از اساتید فن اشتباهاتی درباره این کتاب سرزده.. در این مقاله در چند قسمت درباره این کتاب بحث می‌شود. ]]> kateban.com https://faslovasl.kateban.com/post/2401 fa این مقاله، از شادروان استاد عباس اقبال آشتیانی است که در اطلاعات ماهانه منتشر شده بود و اخیرا در سال 1382 نیز در جلد چهارم مجموعه مقالات ایشان که به همت دکتر سید محمد دبیرسیاقی ـ‌ که عمرش دراز باد ـ تدوین شده است، از سوی انجمن آثار و مفاخر فرهنگی منتشر شده است و این چاپ اخیر آن، مبنای انتشار الکترونیکی آن در فصل و وصل کاتبان است. ]]> kateban.com https://faslovasl.kateban.com/post/2400 fa استاد حسین علی محفوظ از دانشمندان بزرگ و پژوهشگران برجسته حوزه میراث اسلامی در بغداد، عضو فرهنگستان زبان روسیه، دارنده اولین دکتری زبان فارسی در دانشگاه تهران، دارنده نشان طلایی اقبال، عضو مجمع زبان عربی قاهره، عضو مجمع علمی هند و انگلیس و ... و دارای ده ها عنوان علمی دیگر و مسلط به چندین زبان خارجی، شخصیتی ممتاز بود که در سن 83 سالگی در بغداد، اول بهمن ماه امسال درگذشت. متأسفانه با وجود توجهی که از طرف ایشان به ایران و زبان فارسی بود و کرسی زبان و ادبیات فارسی دانشگاه بغداد را خود او تأسیس کرده بود، پس از درگذشتش در این روزهای اخیر حرکتی در قدردانی از ایشان انجام نشد. به گرامی داشت این استاد فرزانه، متنی که تحت عنوان نام ایشان در جلد هفتم دانشنامه ادب فارسی به چاپ رسیده است، در فصل و وصل کاتبان منتشر میشود. ]]> kateban.com https://faslovasl.kateban.com/post/2399 fa دکتر عبدالجواد فلاطوری مقاله ای را که به زبان آلمانی برای کنگره شیخ طوسی ارائه کردند، به صورت خلاصه به زبان فارسی در کنگره ایراد فرمودند. متن فارسی این گفتار در یادنامه شیخ طوسی منتشر شده است و در فصل و وصل نیز به خوانندگان کاتبان تقدیم می شود. فلاطوری در این گفتار، به کمبود تحقیقات در زمینه شناخت عقاید و علوم شیعی اشاره میکند و اهمیت آن را که می تواند به ارائه یک روش اجتهادی در همه مسائل علمی منجر شود، عنوان میکند. البته باید توجه داشت که گزارشی که از درصد کتابها و مقالات مربوط به تشیع در میان همه تحقیقات و پژوهشهای غربیان در زمینه های اسلامی در این گفتار ارائه شده است مربوط به سالها پیش از این است و اکنون بی شک این نسبت با این که همچنان کم است، اما بسیار افزایش یافته است. ]]> kateban.com https://faslovasl.kateban.com/post/2398 fa این یادداشت، بخشی از مجموعه مقالات استاد ایرج افشار است که در کتابی با عنوان «سواد و بیاض» از سوی کتابفروشی دهخدا در تهران در سال 1344 خورشیدی منتشر شد. این مجموعه شامل شرح احوال و وفیات اعلام قرن سیزدهم و گزارش برخی از سفرهای نویسنده است. از جمله مقالات این مجموعه شرح حال های مفصلی است از ابراهیم جان معطر (محمدباقر بواناتی)، عبدالرحیم طالب اف، میرزا حبیب اصفهانی، سید جمال الدین افغانی، و حاجی محمدعلی پیرزاده و در کنار اینها گزارش سفرهایی است به ممالکی چون ژاپن و فرنگ و افغانستان. آنچه در فصل و وصل عرضه شده است بخشی است از گزارش سفر به امریکا که در سال هفدهم مجله یغما منتشر شده است. متن حاضر، از روی متن سواد و بیاض ارائه شده است. ]]> kateban.com https://faslovasl.kateban.com/post/2397 fa این مقاله گفتاری است از فهرستنگار برجسته جناب آقای احمد منزوی، که سالیان درازی را در شناسایی نسخ خطی فارسی در میان کتابخانه ها و گنجینه های خطی در پاکستان گذرانده اند. این مقاله که در چهار بخش «درآمدی بر فهرست نویسی کتاب های فارسی»، «کتابخانه های پاکستان»، «فهرستنویسی در پاکستان» و «فهرست مشترک نسخه های خطی فارسی پاکستان» نگاشته شده و در مجله کلک منتشر شده، اکنون در فصل و وصل کاتبان به دوستدارن میراث کهن فارسی، تقدیم می شود. ]]> kateban.com https://faslovasl.kateban.com/post/2396 fa در کتابخانه آستان قدس رضوی نزدیک به چهار هزار و پانصد قرآن خطی وقفی وجود دارد، که بعضی از آنها از نفائس و نوادر عالم هنرست. این مقاله را استاد احمد گلچین معانی در حدود چهل سال پیش از این درباره قدیمیترین قرآن وقفی که در میان مخطوطات این کتابخانه مشاهده کرده است نگاشته است. ]]> kateban.com https://faslovasl.kateban.com/post/2395 fa گفتگو درباره شیوه های تدریس در مدرسه های قدیم وکتابهایی که به صورت کلاسی یا سنتی در همه مدرسه ها خوانده می شد، نیاز به بررسی و تحقیق فراوان دارد و باید در ضمن تحقیق از معارف اسلامی ، بخشی هم درباره آموزش وپرورش در شرق و غرب اسلام از دیر باز یعنی قرن های دوم و سوم تا عصر حاضر مورد کنجکاوی و تتبع قرار گیرد. مرحوم محمد پروین گنابادی (1282 ـ 1357 هجری شمسی) برخی از خاطرات مربوط به مدارس مشهد را از سالهای 1297 تا 1304 در این مقاله درج نموده است. ]]> kateban.com https://faslovasl.kateban.com/post/2388 fa نهج البلاغه از ارزنده ترین سندهای شیعی است که سخنان پیشوای شیعیان جهان در آن گرد آمده است. نسخه های آن فراوان است و یکی از آنها که مورخ 553 است در مجموعه رامپور هند است ( فیلم 5046 عکس 7046 دانشگاه تهران )... ]]> kateban.com https://faslovasl.kateban.com/post/2394 fa این یادداشت حاوی فهرست مختصری از برخی از نخستین مطبوعات فارسی در عراق است. پژوهش هایی که در این راستا انجام گیرد، سهم عمده تلاش فرهنگی ایرانیان را در عراق و تاریخ برخی از مطبوعات دور از یادها را ثبت می کنند. این مقاله به همت استاد ایرج افشار در مجله آینده، سال پنجم، شماره 9-12 چاپ شده و عینا در بخش فصل و وصل کاتبان منتشر می شود. ]]> kateban.com https://faslovasl.kateban.com/post/2387 fa در مطالعات تاریخ آسیای مرکزی، خصوصا شهرهای سمرقند و بخارا، در دهه های اخیر، پژوهش های بسیاری صورت گرفته است و متون متعددی نیز منتشر شده است. این مقاله کوتاه و مفید که از استاد ایرج افشار، در مجله یغما که به همت مرحوم حبیب یغمایی منتشر میشد در سال 1334 منتشر شده است و برای شناسایی منابع تاریخ سمرقند سودمند است، در کاتبان با رعایت امانت در عین عبارات و رسم الخط مندرج در مجله یغما، منتشر میشود. عکسهای مندرج در این مقاله افزوده کاتبان است. ]]> kateban.com https://faslovasl.kateban.com/post/2393 fa ]]> kateban.com https://faslovasl.kateban.com/post/2392 fa حاج میرزا ابوطالب اصفهانی که بحق دانشمندی محقق و ادیبی مدقق بوده نویسنده حاشیه ئی است بر کتاب «البهجة المرضة فی شرح الالفیة» تألیف جلال الدین عبدالرحمن سیوطی. حق این است که حاشیه میرزا ابوطالب از نویسنده اش بسیار معروف تر و مشهورتر می باشد یعنی این حاشیه را از زمان تالیف (بسال 1223) تا حال هر طالب علمی دیده و شناخته و از آن بهره برده است بدون اینکه از حالات مؤلفش جز نامی بداند. ]]> kateban.com https://faslovasl.kateban.com/post/2391 fa رسالۀ المختصر الکافی فی الکلام، از فریدالدین محمدبن محسن بیهقی ساخته سال 777 که نسخه ای از آن نوشته تاج الدین حسین صاعد فرزند شمس الدین طوسی در شب دوشنبه 15 شوال 986 در مشهد ضمن بیاض خطی شماره 2144 کتابخانه مرکزی دانشگاه هست و در آن طی هشت مسالۀ کوتاه اصول عقاید شیعه در سه اصل توحید و نبوت و امامت با استدلال به شکل متنی بسیار فشرده بیان شده است. ]]> kateban.com https://faslovasl.kateban.com/post/2390 fa این مقاله، از مقالات ارزنده ای است که به قلم مرحوم استاد محمدتقی دانش پژوه، در مجله آینده به کوشش استاد ایرج افشار، در سال 1358 هجری خورشیدی منتشر شده است و شامل اطلاعات ارزنده کتابشناسیک معارج نهج البلاغه تألیف فرید خراسان علی بن زید بیهقی درگذشته در 565 هجری است. کتاب معارج، در سال 1409 هـ.ق. از سوی کتابخانه أیه الله العظمی مرعشی نجفی با مقدمه استاد دانش پژوه منتشر شد. ]]> kateban.com https://faslovasl.kateban.com/post/2389 fa این مقاله، در شماره 10 و 11 مجله آینده ـ به سردبیری ایرج افشار ـ در زمستان 1358 منتشر شده است. از آنجا که این مقاله، حاوی نکات ارزنده‌ای درباره تاریخ نقابت سادات است و گزارشی هرچند مختصر اما مفید از برنامه کار نقیب و اموری که بدو واگذار میشده است ارائه کرده است، در این بخش عرضه می‌شود تا مورد استفاده محققین قرار گیرد. فصل و وصل، بخشی است که برای ارائه مقالات گوناگون در زمینه تاریخ و فرهنگ اسلام و ایران، در کاتبان ایجاد شده است، و سعی دارد مقالات ارزشمندی را که عمدتا به دلیل قدمت چاپ، اکنون در دسترس محققان نیست در اختیارشان قرار دهد. سعی شده است هیچگونه دخل و تصرفی در متن، و ساختار مقاله، انجام نشود و آنچه عرضه می‌شود عین متن منتشر شده در مأخذ باشد، و تنها غلطهای آشکار مطبعی در این ارائه جدید، تصحیح شده‌اند، و نکات ویرایشی و رسم الخط مقاله بر اساس اصل منتشر شده در مأخذ است. ]]> kateban.com