محفوظ (mah.fuz)، حسین فرزند علی فرزند محمد جواد فرزند موسی فرزند حسین آل محفوظ وشاحی اسدی کاظمی، کاظمیه 1344ق/1926 م ـ، ادیب و فارسی پژوه عراقی. از دانشمندان و پژوهشگران شیعه است. تبارش به محفوظ بن وشاح بن محمد حلی شاعر(ـ 690ق) می رسد. خاندان وی در علم و فقاهت در عراق و لبنان شناخته بوده اند. در 1355 ق پدرش در گذشت. دانش های ابتدایی را در زادگاهش فرا گرفت. سپس فقه، کلام، تفسیر، فلسفه، و علوم حدیث را در خانه اش آموخت. در 1948 م از دانش سرای عالی تربیت معلم بغداد در رشته زبان عربی دانشنامه کارشناسی گرفت. در همان سال به ایران رفت و در 1953 م دانشنامه کارشناسی ارشد و در 1955 م با نوشتن پایان نامه ای با عنوان متنبی و سعدی از دانشگاه تهران دانشنامه دکتری در رشته ادبیات فارسی گرفت. چندی در برخی دانشگاه های ایران به تدریس پرداخت. در 1373 ق به اصفهان رفت و در این سفر با میرزا محمد علی معلم حبیب آبادی، مؤلف مکارم الآثار (ـ 1396ق) دیدار کرد. سپس به عراق بازگشت و در دانشگاه بغداد به تدریس سرگرم شد. وی از دانشمندانی چون شیخ آقا بزرگ تهرانی، مؤلف الذریعه (ـ 1389ق)، سید صادق هندی، شیخ فرج قطیفی (ـ 1398ق)، سید عبد الکریم علی خان، سید محمد مهدی اصفهانی (ـ 1391ق)، سید شهاب الدین مرعشی نجفی (ـ1411ق) و بسیاری دیگر اجازه روایت گرفت. او در انجمن های ادبی تهران (1952م )، انجمن شاهی آسیایی لندن (از 1954 م)، فرهنگستان زبان عربی در قاهره (از 1956م)، فرهنگستان علمی هند (از 1976م)، انجمن زبان شناسان ترک در آنکارا و انجمن تاریخ شناسان کابل عضویت داشت. وی در دانشگاه سن پترزبورگ نیز زبان های فارسی و عربی تدریس کرده است. حسین محفوظ در بسیاری از کنگره های علمی، ادبی و شرق شناسی شرکت جسته است که یکی هزاره شیخ مفید (ـ 413ق) در قم در فروردین 1372 ش بود. او کتابخانه معتبری در کاظمیه بنیاد گذاشته است. از آثارش: موسعة العتبات المقدسة؛ آراء حمزة بن الحسن الاصفهانی (بغداد، 1964م)؛ ابن الکوفی (بغداد، 1961م)؛ اثر جغرافی طبغرافی صفة بلاد العرب لمؤلف عراق قبل عشرة قرون (بغداد، 1965م)؛ اثر اللغة العربیة فی اللغة التاجیکیة (بغداد، 1964 ـ 1965م)؛ احادیث النبی و الائمة اهل البیت اربعون حدیثاً فی التجارة (بغداد، 1968م)؛ ادب النیروز (بغداد، 1966م)؛ تصحیح و چاپ کتاب الادوار فی الموسیقی صفی الدین عبدالمؤمن ارموی (بغداد، 1961م)؛ علی بن ابی طالب المسلم الکامل؛ الشیخ الطوسی؛ الوفاق بین المذاهب الاسلامیة؛ معجم التراث؛ علم المخطوطات؛ رسالة الخط؛ شعراء الکاظمیة؛ دیوان شعر؛ یواقیت الوشاح؛ چاپ اربعون حدیثاً نوشته حسینی حارثی عاملی (تهران، 1957م)؛ الالفاظ الترکیة فی اللهجة العراقیة (بغداد، 1964م)؛ چاپ امهات النبی ابن حبیب بغدادی (بغداد، 1952م)؛ البیان فی الالفاظ المتداولة بین الفقهاء (بغداد، 1969م)؛ تاریخ الشیعه (بغداد، 1958م)؛ تاریخ العلاقات بین العراق و الاتحاد السوفیتی (بغداد، 1959م)؛ چاپ تلخیص البیان فی مجازات القرآن از شریف رضی با همکاری سید محمد مشکوة (تهران، 1953م/1381ق)؛ حمزة بن الحسن الاصفهانی، سیرته و آثاره و آراؤه فی اللغة و الادب والبلدان (بغداد، 1964م)؛ خزانة الدکتور حسین علی محفوظ بالکاظمیة فی العراق (قاهره، 1960م)؛ خزائن کتب الکاظمیة قدیماً و حدیثاً (بغداد، 1959م)؛ چاپ دیوان ابن سینا (تهران، 1957م)؛ چاپ رسالة الفراسة از ابن خوام بغدادی (تهران، 1954م)؛ چاپ رسالة فی تحقیق لفظ الزندیق ابن کمال پاشا (بغداد، 1962م)؛ چاپ رسالة فی الهدایة و الضلالة از صاحب بن عباد (تهران، 1955م)؛ سعدی الشیرازی خریج بغداد فی العصر العباسی الاخیر (بغداد، 1963م)؛ سیرة الشیخ احمد الاحسائی (بغداد، 1957م)؛ سیرة الشیخ الکلینی (تهران، 1955م) چاپ شرع عینیة ابن سینا از نعمت الله جزایری (تهران، 1954م)؛ چاپ شعر بدر الدین یوسف بن لؤلؤ الذهبی (بغداد، 1968م)؛ الشیخ محمد عیاد الطنطاوی (بغداد، 1964م)؛ چاپ صحیفة الرضا (تهران، 1377ق)؛ چاپ الصحیفة السجادیة (بغداد، 1967م)؛ چاپ طب روحانی و توسل به اهل بیت (ع) (تهران 1377ق)؛ چاپ طبقة من اعلام بغداد فی القرن سابع للهجرة با همکاری دیگران (بغداد، 1963م)، چاپ عراقیات الکاظمی (بغداد، 1960م)؛ العلامات الرموز عند المؤلفین العرب قدیماً و حدیثاً (بغداد، 1964م)؛ چاپ غایة الوصول فی مدح الرسول از خالدی (تهران، 1373ق)؛ چاپ فتیا فقیه العرب نوشته ابن فارس (دمشق، 1958م)؛ فضولی البغدادی (بغداد، 1378ق)؛ الفیروزآبادی و القاموس (بغداد، 1961م)؛ چاپ القصیدة المزدوجة از علی بن جهم (بغداد، 1962م)؛ کتب خطی فارسی در کتابخانه موزه عراق در بغداد به فارسی (تهران، 1955م)؛کتب خطی فارسی در موسل به فارسی (تهران، 1953م)؛ چاپ الکلم والحکم مقامات ادبیة از صدر الافاضل (تهران، 1957م)؛ کلید زبان کسروی به فارسی (تهران، 1954م)؛ مآخذ فضولی البغدادی من المعانی العربیة (بغداد، 1967م)؛ المتنبی و سعدی به فارسی و عربی که درباره تأثیر فرهنگ عربی در آثار سعدی شیرازی است (تهران، 1957م)؛ المخطوطات العربیة فی باکو که در بغداد به چاپ رسیده است؛ المخطوطات العربیة فی العراق (بغداد، 1959م)؛ مخطوطات مهدی بیانی فی طهران (قاهره، 1961م)؛ چاپ مزیة اللسان الفارسی علی سائر الالسنة ما خلا العربیه از ابن کمال پاشا (تهران، 1953م)؛ قاموس الموسیقی العربیة (بغداد، 1964و 1977م)؛ چاپ مقدمة الروضة من کتاب الکافی للکلینی (تهران، 1377ق)؛ من شعر فضولی که ترجمه برخی اشعار فضولی بغدادی است و در بغداد چاپ شده است؛ المنتخب من ادب البحرین (تهران، 1955م)؛ چاپ موالات السید یحیی ابن الورد (بغداد، 1968م)؛ النابغة البحرانی (بغداد، 1969م)؛ چاپ نخبة سمیعی که گزیده آثار حسین سمیعی به فارسی و عربی است (تهران، 1954م)؛ تصحیح و چاپ نزهة الغری فی تاریخ النجف از محمد بن عبود الکوفی، با همکاری دیگران (نجف، 1952م)؛ نفائس المخطوطات العربیة فی ایران (قاهره، 1957م)؛ النوروز فی الادب العربی که در بغداد به چاپ رسیده است؛ تقریب العامیة من الفصحی (بغداد، 1979م)؛ الحدود و الحقائق فی شرح الالفاظ المصطلحة بین المتکلمین من الامامیة که پژوهشی در اثری از بریدی آمدی است (بغداد، 1970م)؛ الفارابی فی المراجع العربیة (بغداد، 1975م)؛ فهرس مخطوطات کلیة الآداب فی جامعة بغداد با همکاری دیگران که جلد یکم آن در 1977م در بغداد منتشر شده است، قواعد الفارسیة با همکاری دیگران (نجف، 1973م)؛ مختارات من الحماسة الاخوانیة (بغداد، 1989م)؛ مصادقة الاخوان لابن بابویه القمی (بغداد، 1976م)؛ المصطلحات المعماریة فی التراث العربی (بغداد، 1978م)؛ المصطلحات الموسیقیة فی التراث العربی (بغداد، 1978م)؛ مؤلفات الفارابی (بغداد، 1975م)، حیاة الشریف الرضی. مقالات: «آثار حبیش التفلیسی الحکیم الطبیب اللغوی المنسی» (مجمع دمشق، جلد پنجاهم، 1975م، صص 392 ـ 406)؛ «اثر اللغة العربیة فی الشعوب الشرقیة و الاعلام و اللهجات فی ایران و ترکیة و الهند» (المورد، جلد نهم، شماره 4، زمستان، 1980م، صص 215 ـ 231)؛ «شعر فارسی جلال الدین دوانی المتوفی 908 هـ علی النسخة الوحیدة المحفوظ فی خزانة الدکتور حسین علی محفوظ المخطوطة سنة 1058هـ المنقولة من خط الشاعر» (آداب بغداد، شماره 16، 1973م، صص 43 ـ 73)؛ «الشیخ الطوسی» (رسالة الامام، سال پنجم، شماره های 1 و 2 ، مارس 1971م، صص 86 ـ 102)؛ «قواعد امثلة فارسیة، تألیف حافظ محمد مراد النقشبندی الاستانبولی» (آداب بغداد، شماره 18، 1974م، صص 335 ـ 356)؛ «الرودکی اقدم الشعراء البارزین فی الادب الفارسی» (الدراسات الادبیة، سال دوم، شماره 2، تابستان 1339ش/ 1960م، صص 160 ـ 164).

منابع: اعلام العراق الحدیث، 1/287ـ 288؛ چهل مقاله، رضای استادی، 395؛ الذخائر الشرقیة، 1/664،673،689؛ الذریعه، 9/249؛ فهرست کتابهای چاپی فارسی، 4/3، 45؛ فهرست مشخصات کتابشناسی پایان نامه های دکتری دانشکده ادبیات و علوم انسانی، 126؛ متنبی و سعدی؛ معجم الدباء من العصر الجاهلی حتی سنة 2002 م، 2/217ـ 219؛ معجم الشعراء من العصرالجاهلی حتی سنة 2002م، 2/114ـ115؛ معجم المؤلفین العراقیین، 1/349؛ 2/274ـ275؛ مجعم المؤلفین و الکتاب العراقیین، 2/274ـ276؛ معجم مؤرخی الشیعة، 1/289ـ291؛ مکارم الآثار، 7/2401ـ 2403؛ المنتخب من اعلام الفکر والادب، 128 ـ 129؛ موسوعة اعلام العراق فی القرن العشرین، 1/56؛ نقباء البشر، 1/342؛ حسین علی محفوظ، «الرودکی اقدم الشعراء البارزین فی الادب الفارسی»، الدراسات الدبیة، سال دوم، شماره 2، تابستان 1339ش/1960م، صص 160ـ 164؛ یوسف حسین بکار، «زبان و ادبیات فارسی در کشورهای عربی»، سخن، دوره بیست و ششم، شماره 9، شهریور 1357ش، صص 976ـ992.
حمیدیان

<center>
نمونه دستخط و مهر استاد حسین علی محفوظ<br>
<img src="http://www.kateban.com/images/mahfudh-khat.jpg" border=1 align=center>
</center>